Sanat ve Kültür Ekonomisi çalışmalarının Türkiye’deki öncü isimlerinden Prof. Dr. Aylin Seçkin, 2022’de sanat piyasasında olup bitenleri, rekor satışları, dikkat çekici sanat olaylarını ve daha fazlasını Art50.net için yazdı.
2021’in son aylarında sanat piyasasında en çok konuşulan konu bazı tahminlere göre 20 milyar dolara yaklaşan NFT’lerin toplam satış rakamlarıydı. Facebook’un ismini Meta olarak değiştirmesi, sanal arsa satışları, metaverse ve yeni blok zinciri üzerinden dijital sanat eserlerinin satılması sanat piyasasını demokratikleştirecek, aracıları, yani galerileri sanatçı ve koleksiyonerler arasından çıkaracak ve böylece daha geniş kitlelere ulaşan bir sanat piyasası mümkün olacaktı. Sanatın satın alınma ve sergilenme şekilleri değişiyor, blok zinciri teknolojisi sanatçı ve koleksiyoner ilişkisini değiştirecekti. Bu görüşe bazı ekonomistler ise kuşkuyla yaklaşıyor, NFT piyasasındaki gelişmeleri 1634-1637 yılları arasındaki Lale balonuna, 1830-1850 yılları arasında Kaliforniya’daki altına hücum dönemlerine benzetip, gelişmelere kuşkuyla yaklaşıyordu. (Aylin Seçkin’in ”NFT ve Kripto Sanat Piyasası” başlıklı yazısına buradan ulaşabilirsiniz.)
Covid-19 pandemisinde devletlerin sağlık krizini aşmak için para arzını arttırmaları sonucunda artan enflasyonu dizginlemek için faizlerin artışı dünya ekonomilerini belirsizliğe sürüklerken 25 Şubat’ta Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, hem gıda hem de emtia fiyatlarının daha da yükselmesine neden olmuştu. 2022 ekonomik güçlükler ve enerji maliyetlerinin yaşam standartlarını tüm dünyada aşağı çektiği bir yıl oldu. Capgemini Servet Raporuna göre dünyada 1 milyon dolar ve üzerinde serveti olan yaklaşık 15 milyon kişi var ve onlar global ekonomik sorunlardan nispeten daha az etkilenmiş gözüküyor. Geçtiğimiz aylarda hem Sotheby’s hem de Christie’s müzayede evleri rekor satışlar ve cirolar gerçekleştirdiler. Picasso’nun 1932 yılına ait ”Çıplak Yatan Kadın” adlı tablosu Mayıs ayında Sotheby’s New York müzayedesinde 68 milyon dolara satıldı. Sotheby’s yetkilileri ayrıca Asya’daki 40 yaş altı koleksiyonerlerin bir önceki yıla göre üç katına çıktığını ve diğer koleksiyonerlerden ortalama %20 daha fazla harcama yaptığını da belirtti. Örneğin Hong Kong Sotheby’s, 7,7 milyon dolara bir Patek Philippe satışı gerçekleştirdi. Sotheby’s’in bu yıl satılan en pahalı sanat eserleri arasındaki Andy Warhol’un 1963 tarihli “Ölüm ve Felaketler” serisinden olan bir işi Kasım’da 85 milyon dolara satıldı. Sotheby’s ayrıca, avukat David Solinger ve Sir Joseph Hotung, Harry ve Linda Macklowe’un koleksiyonu da dahil olmak üzere, her biri 100 milyon doları aşan önemli koleksiyon satışları gerçekleşti.
Sanat müzayedesi satışlarındaki düşüşe rağmen, Sotheby’s, teklif verenlerin % 40’ından fazlasının ilk kez müzayedeye katılan kişilerden oluştuğunu belirtti. Lüks eşyalara teklif veren gençlerin sayısının bir önceki yıla göre üç kat arttığını, bu yıl ilk kez müzayedeye katılanların çoğunun ise önceki jenerasyonlardan daha genç oldukları gözlemlendi. Bu genç istekliler, Mark Rothko işleri yerine saat ve el çantası gibi nesneler için rekabet ederek daha düşük değerli koleksiyon parçalarıyla müzayedelere katılma eğiliminde oldular. Genç alıcılara hitap eden “The Now” gibi satışların 2021’in sonlarında başladığını ve o zamandan beri 244 milyon dolarlık satış gerçekleşti. Sotheby’s’de ayrıca, eserleri tanesi 1 milyon dolardan fazlaya satılan kadın sanatçı sayısının 2019’dan bu yana %70 arttığı da yine dikkat çeken bir başka nokta oldu.
Phillips müzayede evinin geçen yıl 1,2 milyar dolar olarak gerçekleşen satışları bu yıl 1,3 milyar dolara ulaştı. Phillips’in özel satış cirosu ise 250 milyon dolar oldu.
Provönansın fiyatları nasıl yukarı çektiğinin en güzel örneklerinden biri de Microsoft kurucularından Paul Allen koleksiyonunun 10-11 Kasım’da gerçekleşen Christie’s New York müzayedesi olabilir. Christie’s müzayede evinin 19 Aralık’ta açıkladığı verilerine göre bu sene geçen seneye göre %17’lik bir artışla 8,4 milyar dolara ulaştı. Satışları bu denli yukarıya çeken ise toplamı 1,6 milyar doları bulan, global milenyum koleksiyonerlerinin ilgisini çeken Microsoft’un kurucularından Paul Allen’ın koleksiyonunun satışı oldu. Christie’s’in müzayede satışları artarken özel satışların %29 düşerek 1,2 milyar dolarda kaldığı belirtildi.
Müzayede endüstrisinin bu yılki genel havası, nesiller arası değişimi içeren küresel bir pazarı işaret ediyor. Dünyanın en iyi müzayede evleri, baby boomers’ların biriktirdiği en kıymetli eserleri koleksiyonlarına yeniden kazandırmak için yarışırken, milenyum jenerasyonu ise pahalı saatler, el çantaları ve çağdaş sanatçıları satın almakla yarıştılar.
2022’de gerçekleşen 59. Venedik Bienali’nde ise bu yıl kadın sanatçılar öne çıktı. Bienale katılan 213 sanatçıdan sadece 21 tanesi erkekti. Bienalin ana mekanları olan Giardini ve Arsenale’de sergilenen sanatçıların yaklaşık yüzde 90’ı kadındı. Tarihsel olarak kadın sanatçıların temsili %10-30 oranında gerçekleşirken bu yıl farklı oldu. Öne çıkan sanatçılar arasında ABD pavyonundan Simone Leigh, İngiltere pavyonundan Sonia Boyce, Fransa pavyonundan Zineb Sedira, Türkiye pavyonundan Füsun Onur sayılabilir.
Türk sanat piyasası için de oldukça parlak bir yıldı. Hiç salon müzayedesi gerçekleşmezken 200 civarında farklı online müzayede firmasının düzenli olarak müzayedeler gerçekleştirdiği ve sürekli açık bir piyasa olarak araştırmacıların takip ettikleri ilginç fiyat hareketlerine ve rekorlara sahne oldu. Bu yıl Türk sanat piyasasının cirosunun 100 milyon dolara yakın olabileceği tahmini Artam AŞ sahibi Olgaç Artam tarafından belirtildi. Olgaç Artam ayrıca, Artam online müzayedelerine yaklaşık 7500 kişinin katıldığını, salon müzayedesi olsaydı bu sayının 120-150 kişiyle sınırlı kalabileceğini, online müzayedeler sayesinde alım imkanının zaman ve mekandan bağımsız olması dolayısıyla katılımcılara daha fazla esneklik sağladığını ekledi.
Pandemi dolayısıyla ertelenen bir diğer bienal de 17. İstanbul Bienali‘ydi. Küratörlüğünü Ute Meta Bauer, Amar Kanwar ve David Teh’in üstlendiği 17. İstanbul Bienali’nde, 500’ün üzerinde katılımcının 50’yi aşkın projesi ve sanatçı, düşünür, yazar, şair, araştırmacı, mimar, radyo programcısı, balıkçı, aktivist, stand-up komedyeni, şef, etnomüzikolog, ornitolog, deniz bilimci, kukla ustası ve müzisyenlerle oldukça geniş bir yaratıcı yelpazesine sahne oldu. Mekanlarıyla da dikkat çeken bienal özellikle Fatih Zeyrek’teki Çinili hamamdaki ses yerleştirilmesi ve Zeytinburnu’ndaki şifalı bitkiler bahçesindeki eserleriyle sosyal medyada geniş yer buldu.
Bienal, Beyoğlu, Fatih, Kadıköy ve Zeytinburnu’nda yer alan 12 sergi mekânının yanı sıra, şehrin dört bir yanında sayıları 50’yi aşan sahaf, kitapçı, lokanta, sinema ve hastanelere ek olarak bir radyo istasyonunda izleyiciyle buluştu. (Üç ayrı bienal mekanını yakından incelediğimiz Mekanlar Üzerinden 17. İstanbul Bienali Özel içeriğimize buradan ulaşabilirsiniz.) Önceki bienallerden farklı olarak ortaya çıkan sonuçtan ziyade sürece odaklanan 17. İstanbul Bienali, katılımcılara ve izleyicilere, haber dolaşımı için kullanılabilecek alternatif araçlar, öğrenme yollarını düşündüren sorular sormayı hedefliyordu.
Bu yılın yine en dikkat çeken sanat olayı MoMA’daki Refik Anadol sergisi oldu. 3 boyutlu veri heykelleri, sanal ve gerçek enstalasyon çalışmalarıyla tanınan yeni medya sanatçısı Refik Anadol’un ABD’deki ilk solo sergisi, New York’ta bulunan dünyanın en önemli modern sanat müzelerinden Museum of Modern Art (MoMA) ev sahipliğinde açıldı. Anadol’un yeni çalışmalarının da yer aldığı “Refik Anadol: Unsupervised” adlı sergi, 5 Mart 2023 tarihine kadar görülebilir.
Artam Antik A.Ş.’nin Ocak 2022 müzayedesinde Neşet Günal’ın “Duvar Dibi V” adlı eseri 4 milyon 630 bin TL, Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun “Ressam ve İlham Perisi” 1 milyon TL’ye satıldı. Erol Akyavaş’ın “Mavi Kale”si de koleksiyoncuların takip ettiği bir diğer yapıttı. Sanatçının “Erol Akyavaş Retrospektif “inde (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2000) yer alan eseri müzayedede 320 bin TL açılış fiyatıyla sunuldu. 128×100 cm ebatlarına sahip eser 900 bin TL’ye (KDV ve komisyon dahil) yeni koleksiyonuna gitti.
Mehmet Güleryüz’ün tuval çalışması 1.000.000 TL’ye satıldığı müzayedede Türkiye’nin önde gelen sanatçılarından Neş’e Erdok’un 1991 tarihli “Umut Germeç” resmi 565 bin 928 TL; Yüksel Arslan’ın efsanevi retrospektifinden hatırlanan “Arture 440: İnsan 81″i 668 bin TL; Ergin İnan’ın “Kapı IV”ü 770 bin TL; Nedim Günsür’ün “Köylü Ailesi” 398 bin TL; Nuri İyem’in “Köylü Genç Kadın”ı 205 bin TL’ye (KDV ve komisyon dahil) satıldı. Fahrel Nissa Zeid’in 1940’lara tarihlenen tuval çalışması 398 bin TL’ye satıldı.
2023’te ise tüm dünya ekonomileri durgunluğa girmeğe hazırlanırken sanat eseri satışlarında gerileme bekleniyor. Ancak Türkiye gibi yüksek enflasyonun hüküm sürmeye devam ettiği ülkelerde sanat eseri hala iyi bir yatırım aracı. Özellikle 1989-2006 döneminde Türk sanat piyasasından eser almış koleksiyonerlerin kendilerini dönemin enflasyonuna karşı en iyi şekilde korumuş oldukları daha önce yapılan çalışmalarda belirtilmişti. Bu yılki başarılı müzayede sonuçları bu sürecin önümüzdeki yıl da devam edeceğini, özellikle Türk sanat tarihinde önemi ve değeri ispatlanmış ve hayatta olmayan ustaların küçük ve orta boy işlerinin online müzayedelerde çok hızlı satılmaya devam edeceğini öngörmek yanlış olmaz.
Kaynakça:
Artam Global artam.com
Atukeren, E ve Aylin Seçkin, (2006), “Art and the Economy: A First Look at the Market for Paintings in Turkey”, Economics Bulletin, vol.26, no.3,pp.1-13
Crow, Kelly https://www.wsj.com/articles/christies-sales-record-11671485386
Crow, Kelly https://www.wsj.com/articles/sothebys-6-5-billion-in-sales-suggests-possible-slowdown-11671068874
Seçkin, Aylin (2021), Sanatın Ekonomisi (Art Economics), Hayalperest Yayınevi
Kapak Görseli: Serkan Eldeleklioğlu