2017’de dikkat çeken ve yükselişe geçen isimler, 2018’de gerçekleşmesi beklenen alımlar, yapılacak yatırım ve satışlar oldukça merak uyandıran soruların başında geliyor. Türk resminin performansını ve sanat piyasasının durumunu gözler önüne seren oldukça önemli bir rapor olan FORBES Türkiye 2018 Sanat Raporu geçtiğimiz günlerde yayınlandı.
Sanat Raporu ile ilgili ayrıntılara yer verdiğimiz bu içeriğimizde Forbes Yazı İşleri Müdürü Handan Bayındır’a da merak ettiklerimizi sorduk.
Sizi biraz tanıyalım…
Ekonomi gazeteciliğinde 29 yılı geride bıraktım. Son 10 yıldır Forbes’un yazı işleri müdürlüğünü yapıyorum. Öğrenimim İktisat ve Fransızca üzerine ancak çeşitli sanat tarihi sertifika programlarına katılarak ve epeyce geniş olan sanat kitaplığımdan okumalar yaparak Türk resmini anlamaya çalışıyorum. 5 yıldır hazırladığım Sanat Raporu için gerekli deneyim, konuya “ekonomi gözlüğü” ile yaklaşmayı bilmekti –ki mesleğim bu zaten. Zira Sanat Raporu, bir sanatçı değerlendirmesi değil, o sanat tarihçilerinin işi. Benim yaptığım, resmin ikinci el piyasasında oluşan fiyat hareketlerini değerlendirmek, piyasa hakkında genel görünümü ortaya koymak.
Sanat Raporu’nu hazırlama fikri nasıl ortaya çıktı?
Forbes Türkiye’de yayımlanmaya başladığı ilk sayıdan itibaren sanat ekonomisi hep oldu. Dünyada sanat ve özellikle resim bir yatırım aracı niteliği taşıyor. Sanat fonları var, bankalar sanat kredisi veriyor, prim yapacak imzaları öngören AI (yapay zeka) üzerine çalışmalar yapılıyor… Bütün bunlar yaşanırken Türkiye’de resim piyasasına ait hiçbir veri olmaması tam bir felaketti aslında. Üstelik özellikle 2000’lerden itibaren tüm oyuncularıyla tıkır tıkır işleyen bir pazar varken ortada! Bu boşluğun doldurulması gerekiyordu. Forbes’un alameti farikalarından biri de listeler. Dolayısıyla daha önceki yıllarda tek ressamın pazarını analiz ettiğim yazılarla olmayacak bu iş dedik ve tüm pazarın genel görünümü verecek Sanat Raporu’nu hazırlamaya başladım. Bir ekonomi dergisinde sanatın kapak konusu olması sanırım Türkiye için bir ilkti. Sanata farkındalık yaratması açısından çok hoş bir gelişmedir bu. Daha da önemlisi sanat dünyasıyla bir dirsek temasımız, organik bağımız yok. Bu bizi araştırma yapmak ve sonuçları yazmakta sonsuz özgür ve objektif kılıyor. Sanat camiasından birilerinin bu raporu hazırladığında olabilecekleri düşünsenize…
Sanat Raporu’nu hazırlarken süreç nasıl ilerliyor? Çalışmalar ne kadar sürüyor?
Rapor bir yıllık çalışmanın ürünü. Yıl boyu takip edilen müzayedeler ilk adım. Esas zorluk tekrar satışları bulmak. Yıllardır takip ettiğimden müzayedeye çıkan resimleri artık “gözüm bir yerden ısırıyor”. İşte o zaman, o sanatçının sergi kataloglarını, hakkında yazılmış kitapları, internet sitelerini tarıyorum, önceki müzayede kataloglarını inceliyorum. Ve satışa çıkan eseri bir kaynakta bulduğum andaki heyecanımı anlatamam. Dergideki arkadaşlarım benim etrafta çığlık atarak dolandığımı gördüklerinde anlıyorlar yine bir tekrar satış veya önemli bir koleksiyondan çıkmış resim bulduğumu… Ocak ayı en yoğun olduğum dönem. Yıl boyu girişi yapılan tüm verilerin işlenerek anlamlı grafikler haline getirilmesi ve son olarak yazım aşaması. Araştırma verilerinin analizini yazmak benim için sıkıntılı aslında. Zira o kadar çok sonuç ve o kadar az yer var ki… Hangisini yazıdan atayım, hangisi tutayım… Neyse ki sosyal medya hesaplarımdan dergide yazamadıklarımı yazmaya başladım.
Rapor hazırlanırken karşılaştığınız zorluklar neler? Bilgileri nasıl teyid ediyorsunuz?
Başlangıçta epey tepki aldım. Sanat, herhangi bir emtia gibi değerlendirilir mi diye… Bence değerlendirilir. Çünkü ortada bir ‘mal’ var. Satıcı, aracı, alıcı var. Piyasada dönen para var. E, iş bunun ölçülmesine gelince niye olmuyor? Son beş yıldır Türkiye’de müzayede piyasasında kaç paranın, kaç eserin döndüğünü, hangi imzanın iniş veya çıkış trendinde olduğunu bu rapor sayesinde biliyoruz artık. Piyasaya yeni giren alıcılar için tam bir veri seti. Keza satıcılar için de. Elindeki eseri o yıl satışa çıkarsın mı, tutsun mu? Piyasaya ilişkin bir veri olmaksızın bu karar çok afaki alınıyor. Sonuçta büyük zarara uğrayabiliyorlar. Nitekim raporda geniş analizi yapılan imzalar için “al-sat-tut” önerileri bulunuyor ve 5 yıldır bu öngörülerde hiç yanılmadık… Sanıyorum herkes yavaş yavaş alıştı, eskisi kadar tepki almıyorum artık. Diğer yandan bu piyasa çok gri-flu bir piyasa. Galeri satışları, koleksiyonlar arası satışlar, atölyeden satışlar asla açıklanmıyor. Piyasa şeffaflaşmayı denerse aslında her şey çok güzel olacak.
En hayati zorluk ise çok az kişinin işini özenli-doğru yapması. Aynı resmin adı veya boyutu, kullanılan malzemesi farklı kaynaklarda başka başka isim, boyut, malzeme olarak karşıma çıkabiliyor. Bunlar korkunç hatalar. Hangisi doğru? Eğer bir sergi kataloğundan veya o ressamla ilgili sanat tarihçisinden doğrulayamamışsam en son basılmış kaynaktaki bilgiyi doğru kabul ediyorum. Müzayedelerde oluşan fiyatlara zaten canlı olarak şahit oluyoruz. Ancak kimi zaman orada her şey o kadar hızlı ilerliyor ki kaçırdığımız fiyatlar olabiliyor, o zaman, o şirketten ayrıca bilgi alıyorum. Aynı zamanda müzayedeleri izleyip kayıt altına alan kimi çılgın koleksiyonerler var. Onlarla da bilgi teyidine gidiyorum.
Rapora göre geçen sene sanat piyasası toplam 69 milyon liralık ciro elde etti. Satışa çıkan toplam 3 bin 556 eser ise 2017 yılını eser çeşitliliği ve yeni fırsatlar açısından oldukça verimli bir yaptı. 2018 raporunun liste şampiyonu, 4 milyon 550 bin liralık ciro ile Burhan Doğançay olurken, geçtiğimiz sene yapılan en pahalı satış ise 1 milyon 150 bin lirayla Mahmut Cuda’nın ‘’Sara’’sı oldu. 2018’de dikkat çeken Haluk Akakçe, Alaettin Aksoy, Şükriye Dikmen ve Aliye Berger gibi birçok önemli sanatçı var. Sanat piyasasını anlamak ve bu sene yapılacak alış-satış fırsatlarını değerlendirmek amacıyla raporun can alıcı noktalarını sizin için beş ana başlık ve beş ana soruda topladık. Gelin bu sene sanat piyasasında neler olup biteceğine beraber bakalım.
1. Forbes Türkiye Sanat Raporu
Forbes Türkiye Sanat Raporu nedir? İlki Şubat 2014’te yayınlanan rapor, bir yıl boyunca düzenlenen müzayedelerde satışa çıkan resimlerin satış oranları, arz-talep dengesi ve ortalama eser fiyatlarını göz önünde bulundurarak Türk resminde müzayede satış performansını ve güncel eğilimleri ölçüyor. Raporda yer alan bilgiler aynı zamanda önceki yıllara göre kapsamlı karşılaştırmalar, satış oranları ve performanslarıyla ön plana çıkan sanatçılar ve tekrar yapılan satışlar gibi piyasa analizlerini kapsıyor. Piyasanın güncel durumu hakkında ilgililere bilgi veren rapor, bir sonraki sene gerçekleşecek olan alış-satış, zamanlama, müzayede evi vb. konular hakkında ipuçları vermeyi amaçlıyor.
2. 2017 Yılı Sanat Piyasası
2017 yılı sanat piyasası açısından nasıl bir yıl oldu? 2017 yılında toplam 262 ressamın 3 bin 556 eseri satışa çıktı. Bu lotlardan 2 bin 587’si satıldı. 2017 yılı satış oranı ise %72. Satışlardan elde edilen toplam ciro 69 milyon lira. Forbes’un geçtiğimiz 5 yılda yayınladığı diğer raporlara baktığımızda bu seneki cironun son 5 yılın en düşük rakamı olması dikkat çekiyor. Forbes’un raporuna göre 2017 yılı, birçok açıdan 76,5 milyon ciro yapılan 2016 yılından farklı bir yıl oldu. Geçtiğimiz yıl dövizin yükselmesi reel fiyatların gerilemesine sebep oldu. Yatırımcılar ve koleksiyonerler açısından önemli fırsatlar oluşturan fiyat düşüşü, bu yılki cironun 69 milyon lirada kalmasının en önemli sebeplerinden biri. Fiyat düşüşü ve cironun gerilemesine rağmen Forbes raporu, 2017 yılında sanat piyasasının gelişmeye devam ettiğini gösteriyor. Geçen sene özellikle pazarda satışa çıkan eserlerin verimliliği, koleksiyoner ve yatırımcıların elde ettikleri fırsatlar açısından önemli bir yıl oldu.
3. 2017’nin Önemli Satışları
2017 yılında gerçekleşen önemli satışlar? 4 milyon 550 bin liralık ciroyla listenin performans şampiyonu Burhan Doğançay oldu. Doğançay’ın hemen arkasından ise 3 milyon 254 bin lira ile Kemal Önsoy ve 3 milyon 144 bin lira ile Fikret Mualla geliyor. 2017 yılının en pahalı satışı ise Mahmud Cuda’nın ‘’Sara’’sı oldu. 2017 Mart’ta gerçekleşen Antik Müzayede Satışı’nda 500 bin lirayla açılış yapan bu portre, 1 milyon 150 bin liraya satıldı. Bir diğer önemli satış ise Mehmet Güleryüz’ün eserinde gerçekleşti. Güleryüz’ün ‘’Bir Galerici Nasıl Olmalı’’ adlı tablosu, 90.000 liraya alıcı buldu. İlk olarak Mart 2011’de 55 bin liraya (Antik A.Ş.), bir yıl sonra 2012 Mart’ta 75 bin liraya (Antik A.Ş.) tekrar satılan tablo, 90 binlik üçüncü satışıyla fiyatını yüzde 82 oranında arttırdı.
4. 2018’de Dikkat Çeken İsimler
2018 yılında ilgililerin yakından izlemesi gereken sanatçılar kim? Bu sene performansını ve satış oranını dikkat çekici bir biçimde arttıran en önemli isimlerden biri Haluk Akakçe. Akakçe 2016’da elde ettiği yüzde yüzlük performansını bu sene de korudu. 2016’da 6 eseri satılan sanatçı bu sene iki katına çıkardığı eser sayısına rağmen yine tüm eserlerinin satılmasıyla beraber %100 lük performans elde etti. Bir diğer dikkat çeken isim ise Diyarbakırlı Tahsin. 2016 yılında satışa sunulan ancak alıcı bulamayan Tahsin, 2017’de dikkat çeken bir performans sergiledi. Sanatçının satışa çıkan 9 eserinin 9’u da satıldı. Bu sene %100’lük satış oranı elde eden sanatçı 2018’de dikkatleri üzerine çekiyor. Satış oranlarını dikkat çekici oranda arttıran diğer önemli isimler arasında Taner Ceylan, Cihat Burak, Azade Köker ve Adnan Çoker var.
5. 2018 Önerileri
2018 yılında sanat piyasasını neler bekliyor? Forbes, 2017 eğilimlerinin 2018’de devam edeceğini, ilgililer için ekonomik alımların ve önemli yatırım fırsatlarının süreceğini ön görüyor. İlgililer için takip etmeye değer, gelişmeye ve satış performansını 2018 yılında yukarı taşıma potansiyeli yüksek olan isimler arasında Elvan Alpay, Alaettin Aksoy, Şükriye Dikmen, Aliye Berger, Ahmet Oran, Nejat Satı var. Son olarak Forbes’a göre 2018 yılında gerçekleşecek olan sergileri takip etmek ilgililer ve yatırımcılar için oldukça önemli. Gerçekleşen sergilerin sanat piyasasına yaptığı olumlu yansımalara dikkat çeken Forbes raporu, 2017 yılında gerçekleşen ‘Füreya’ sergisini örnek vererek bu serginin sanatçının eserlerinin cirosunu yaklaşık 9 katına çıkarmasına dikkat çekti. FORBES’un sanat piyasası değerlendirmesi, önümüzdeki günlerde heykel, seramik ve hat sanatı listeleriyle devam edecek.
Simge Erdoğan