Zanaatten Çağdaş Sanata: Buhara’da İyileştirici Bir Bienal

5 Eylül 2025’te kapılarını açan ilk Buhara Bienali, Özbekistan’ın çağdaş sanat dünyasında tarihi bir adım oldu. 39 ülkeden 200’ü aşkın sanatçının katkısıyla, kentin dört bir yanına yayılan 70’in üzerinde mekâna özel eser üretildi. Bienal, Buhara’nın restore edilmiş tarihi yapılarında 11 Aralık’a kadar sanatseverleri ağırlayacak.

“Kırık Kalpler İçin Tarifler” başlığıyla sunulan bienal, Özbekistan Sanat ve Kültür Geliştirme Vakfı Başkanı Gayane Umerova’nın öncülüğünde, toplumsal duyarlılığıyla tanınan küratör Diana Campbell tarafından hazırlandı.

Bu bienalde hazır sanat eserleri sergilenmiyor. Onun yerine, uluslararası sanatçılar Buharalı zanaatkârlarla bir araya getirilerek; nakıştan seramiğe, mozaikten tekstile, ahşap ve metal işçiliğine kadar geleneksel el sanatlarıyla çağdaş sanat arasında köprüler kuruldu. Birçok eser doğrudan Buhara’da, yerel ustaların emeğiyle üretildi.

Tarihi Şahrud Kanalı boyunca konumlanan etkinlik alanları arasında Khoja Kalon Camii, Gavkushon ve Rashid medreseleri ile dört tarihi kervansaray yer alıyor. Bienal sonunda bu yapılar, kalıcı bir kültür bölgesine dönüştürülerek kente kalıcı bir miras bırakacak.

“Bu bir sergiden fazlası; iyileşmeye, öğrenmeye ve paylaşmaya açık bir alan,” diyor Gayane Umerova. “Buhara artık dünya kültür haritasında kendine sağlam bir yer ediniyor.”

Bienal yalnızca sanatla değil, aynı zamanda şehre ve ülkeye dair kültürel bir vizyonla ilerliyor. Yüzlerce yıllık zanaat geleneğiyle çağdaş sanatın buluştuğu bu platform, hem yerel üretimi destekliyor hem de Buhara’yı küresel kültürle yeniden buluşturuyor.

Bienalden Öne Çıkanlar

Buhara’nın maddi, duygusal ve ekolojik dokusuyla bütünleşen, şehir genelindeki seçkin eserlerden öne çıkanlardan bazıları:

Blue Room

Sanatçı: Abdulvahid Bukhoriy (Özbekistan)
İşbirlikçi: Jurabek Siddikov (karo ustası)
Mekan: Gavkushon Medresesi

Bu içine çekici enstalasyon, el yapımı mavi karolarla kaplanmış ve balık biçimli heykellerle doludur. Sergi, Buhara mavisi olarak bilinen, gökyüzü mavisi ile turkuaz arasında bir tona sahip şehrin imzası niteliğindeki rengi vurgular. Balıkların insan hastalıklarını emdiği iyileştirici bir ritüelden ilham alan asılı bir heykelin çevresinde, karolarla döşenmiş bir oda oluşturulmuştur. Görsel olarak etkileyici ve duygusal açıdan derin bu eser, bienalin en çok konuşulan çalışmaları arasında yer alır.

A Thousand Prayers (Bin Dilek)

Sanatçı: Jazgul Madazimova (Kırgızistan)
İşbirlikçiler: Buhara’nın kadınları
Mekan: Kervansaray

Yerel kadınlarla ortak yaratılan güçlü bir tekstil işi olan bu eser, toplumsal dayanışmayı, sessiz direnci ve ruhani direnci onurlandırır. Kadınların kültürel ve duygusal korumadaki çoğu zaman görünmeyen rolünü yansıtır.

Eight Lives (Mozaik Organlar)

Sanatçı: Oyjon Khayrullaeva (Özbekistan)
İşbirlikçi: Raxmon Toirov ve Rauf Taxirov (mozaik ustaları)
Mekan: Bienalin altı farklı mekanı

Mozaik karolardan yapılmış insan organları duvarlara gömülüdür; bu eser, sanatçının Buhara kökenli büyükanne tarafından aktarılan geleneksel iyileştirme tariflerine göndermede bulunur. Organlar her mekanda görünerek şehirde sessiz bir duygusal bağ oluşturur.

Close (“Labirentteki Bedenler”)

Sanatçı: Antony Gormley (İngiltere)
İşbirlikçi: Temur Jumaev (Özbekistan)
Mekan: Hoja Kalon Camii

16. yüzyıldan kalma Hoja Kalon Camii kalıntıları içinde meditasyon niteliğinde, labirent biçiminde düzenlenmiş, gerçek bedenin iki katı büyüklüğünde 100’den fazla heykelsi bedenin anıtsal yerleştirmesi. Yerel zanaatkarlarca binlerce yıllık tekniklerle yapılmış kerpiç tuğlalardan oluşan çalışma, bedeni mimari ve varlık olarak ele alır, caminin kutsal ve mekânsal rezonansını yansıtır.

Black Bile

Sanatçılar: Pakui Hardware (Litvanya)
İşbirlikçiler: Alisher Rakhimov ve Shokhrukh Rakhimov (Özbekistan)
Mekan: Rashid Medresesi

Ortaçağ duygu ve hastalık teorilerinden esinlenen bu heykelsi enstalasyon, beden ile melankoli arasındaki bağı keşfeder. Gelecekçi malzemeler ile organik formların birleşimiyle Black Bile, hayatın kırılganlığını ve taşıdığımız duygusal halleri yansıtır.

ᠣᠩᠭᠤᠳ (Ongod)

Sanatçı: Nomin Zezegmaa (Almanya, Moğolistan)
İşbirlikçi: Margilan El Sanatları Geliştirme Merkezi (Özbekistan)
Mekan: Rashid Medresesi

Ongod, Moğol ve Özbek zanaat geleneklerini bir araya getirir; tekstil ve geleneksel el sanatları yoluyla kültürel alışverişi kutlar. İşbirliği, Orta Asya ve Moğolistan arasındaki yaşayan mirasa dikkat çeker.

Celestial Mosaic (İsimsiz)

Sanatçı: Marina Perez Simão (Brezilya)
İşbirlikçi: Bakhtiyar Babamuradov (mozaik ustası)
Mekan: Kervansaray

Astronomi ve İslami geometrik desenlerden ilham alan büyük ölçekli bir zemin mozaiği, ayak altındaki ruhani bir kozmosu hayal eder.

Ikat Artery & Moon Rituals (İkat Atardamar & Ay Ritüelleri)

Sanatçılar: Hylozoic/Desires (Himali Singh Soin & David Soin Tappeser)
İşbirlikçi: Rasuljon Mirzaahmedov (ikat ustası)
Mekanlar: Birden fazla

Kurutulan Aral Gölü’nün uydu görüntülerinden alınan renklerle oluşturulmuş kilometre uzunluğunda bir ikat halısı. Bienal boyunca her dolunayda, suyun geri dönmesi için canlı karnay müzik ritüelleri düzenlenir.

Salt Carried by the Wind (Rüzgarla Taşınan Tuz)

Sanatçı: Subodh Gupta (Hindistan)
İşbirlikçi: Baxtiyor Nazirov (Özbekistan, metal işçiliği)
Mekan: Eski baharat pazarı kubbesi

Yerel emaye kaplardan yapılmış anıtsal bir yemek yapısı. Belirli günlerde Gupta ve konuk şefler, kubbenin altında yemek pişirip sunarak yemekleri iyileştirici ve birliktelik performanslarına dönüştürür.

AlMusalla Ödülü’nün sahibi olan “On Weaving” projesi, ilk kez İslam Sanatları Bienali’nde sergilendikten sonra Buhara’da da yer buldu.

Hurma lifiyle yapılan bu yapı, dokumayı yaratımın felsefesi olarak ele alıyor; gelenek ve moderniteyi buluşturuyor, sürdürülebilir bir geleceği simgeliyor.

Yemeğin de Sanata Dönüştüğü Yer: Café Oshqozon

Bienalin restoranı “Café Oshqozon” yalnızca yemek sunmuyor, küratörlüğünü yaptığı menülerle iyileştirici bir sanat mekânına dönüşüyor.

Öne çıkanlar:

• Brutalist Bukhara: Tuz ve su dışında sadece bir malzemeyle yapılan mevsimlik yemekler.

• Jeong Kwan: Koryo-saram topluluğuyla birlikte gerçekleştirdiği meditasyon odaklı fermantasyon deneyimi.

• Elena Reygadas: Domatesin Amerika’dan Orta Asya’ya uzanan yolculuğunu anlatan menü.

• Fatmata Binta: Afrika ve Orta Asya arasında sorgum temelli yemek geleneklerini birleştiriyor.

Buhara’da Yeni Bir Dönem

“Buhara’nın asıl dehası, gündelik olanı hayranlık uyandıran bir şeye dönüştürebilmesinde yatıyor.”

Buhara Bienali, sadece geçici bir sergi değil; aynı zamanda şehrin kimliğine işlenen, kalıcı bir kültürel mirasın habercisi. Kitle turizminin henüz dokunmadığı, zamanın neredeyse durduğu bu kadim şehir; bienal aracılığıyla yeniden keşfediliyor, çağdaş sanatla yepyeni bir bağ kuruyor. Bu süreç, yalnızca sanat eserlerinin sergilenmesinden ibaret değil. Bienal; yerel zanaatkârlarla uluslararası sanatçıları buluşturarak, unutulmaya yüz tutmuş el sanatlarına yeni bir soluk kazandırıyor. Yüzyıllar önce inşa edilen medreseler, camiler ve kervansaraylar; artık yaşayan, üreten, düşünen birer kültür mekânına dönüşüyor. Özbekistan Sanat ve Kültür Geliştirme Vakfı’nın liderliğinde gerçekleşen bu bienal, ülkenin kültürel vizyonunun ne kadar kapsayıcı ve iddialı olduğunun somut bir göstergesi. Buhara, artık sadece geçmişin bir simgesi değil; aynı zamanda geleceğin yaratıcı merkezlerinden biri olma yolunda emin adımlarla ilerliyor.

Tüm fotoğraflar Özbekistan Sanat ve Kültür Geliştirme Vakfı’nın izniyle kullanılmıştır.

Cover Image: Salt Carried by the Wind, (interior domed ceiling) 2024–2025 by Subodh Gupta India Photo by Felix Odell